Suçluluk Hissi ve Suçluluk Psikolojisi
İnsan kendini neden suçlar?
Kendimi neden suçlu hissediyorum?
Suçluluk duygusu çocukluk döneminde bakım veren kişilerin tutumlarının içselleştirerek modellenmesi veya çevresel diğer maruz kalınan tutumlarla ve kişinin karakter özellikleriyle de birlikte ortaya çıkan bir duygudur. Yani temelinin çocukluk döneminden oluştuğunu söyleyebiliriz.
Suçluluk; kendisini birçok farklı şekilde gösterebilmektedir. Bazen beklentilerin karşılanmamasından dolayı hissedilirken bazen de yapılan hatadan dolayı kişiye kendini kötü hissettirerek cezalandırır. Bu suçlar bazen kişiye aittir, bazen de yoğun suçluluk hissine rağmen aslında ortada gerçek bir suç yok ancak yoğun bir suçluluk hissi vardır.
Suçluluk duygusuna sebep olan şeylerden biri beklentidir. Örneğin; neden 90 aldın da 100 almadın tutumdaki bir ebeveyn çocuğa suçluluk duygusunu yüklemiş olabilir. Bu gibi yargılamalara eleştirilere ve suçluluk hissettirilen durumlara sıklıkla maruz kalarak ve içselleştirip model alan bir çocuk, gelecek yaşantısında sürekli olarak her şeyin en iyisini yapmayı bekleyip ve yapamadığı taktirde kendini suçlayarak, kötü hissettirerek cezalandırabilir. Bu onun için bir modelleme olmuştur ve artık yargılayıcı veya suçlayıcı kişiler olmasa da düşünce sistemi bu suçluluk modeline göre çalışır.
Suçlayıcı bir ailede yetişmek; kişinin sürekli olarak kendini eleştiren ve yargılayan biri haline gelmesine sebep olmuş olabilir. Örneğin; ”senden bir adam olmaz, sen yapamazsın, senden ne hayır gördük ki, bak komşunun oğluna senin gibi mi?” vb. tutumlara maruz kalmakta suçluluk psikolojisinin temelini oluşturabilen etkenlerdir. Sürekli olarak suçlanmaya maruz kalındığı için, kişi ortada gerçek bir suç olmadığında bile hatalı veya kusurlu olduğunu düşünebilir.
Suçluluk duygusu; hata veya yanlış yaptığımızda bunu algılamamızı sağlayacak duygusal bir uyarıdır. Kişi bilinçli veya bilinçsiz bir yanlış yaptığında suçluluk duygusu sayesinde kendini kötü hissederek hatanın farkına varır. Bu sebeple belirli bir düzeye kadar aslında suçluluk duygusunun olması, kişinin kendisini ve diğer ilişkilerini koruduğunu da söyleyebiliriz.
Örneğin; daha önce haksız yere kalbini kırdığınızı fark ettiğiniz arkadaşınıza karşı suçluluk duygusu hissettiğinizde bu duygu tekrar aynı hatayı yapmamak için sizi korur. Önemli olan belirli bir seviyeye veya suçun durumu ve boyutuna göre duyulan suçluluktur.
En ufacık bir şeyde bile kişinin kendini yargılaması, olay kapansa bile suçluluk duygusunun yoğun hissedilmesi, bazen de kendisinin işlemediği bir suçu üstlenmiş olmak sağlıksız suçluluk duygusudur. Sağlıksız suçluluk duygusuna sahip kişiler, aşırı fedakar, sabırlı, hassas, çok vicdanlı ve merhametlide olabilmektedir. Mükemmeliyetçilik , kontrolcülük , endişe ve kaygılı , özgüven eksikliği, onay ihtiyacı ve değersizlik algısı da suçluluk duygusunu hisseden kişilerde sıklıkla rastlanan durumlardır.
Suçluluk duygusuyla nasıl baş edilir?
Suçluluk duygusunda kişi kendini çok fazla yargılayabilir, eleştirebilir ve bir başkasına gösterdiği hassasiyeti kendine gösteremeden acımasızca suçlayıp affetmekte güçlük çekebilir. Bu sebeple bir psikolojik destek önemlidir. Duygunuzu tanımak ve anlamak gerekir. Hissettiği suçluluğun, sağlıklı suçluluk duygusu mu? Sağlıksız suçluluk duygusu mu? Olduğunu ayırt ederek kişinin durumuna göre bir yol belirlenerek üstesinden gelmenin mümkün olduğu bir durumdur.
